समाजप्रति मण्डलीको उल्लेखनीय योगदान

मण्डलीद्वारा प्राचीन रोमको परिवर्तन

पाश्चात्य इतिहासमा यस्ता कालखण्डहरू छन् जहाँ परमेश्वरले समाज रूपान्तरणको लागि मण्डलीलाई प्रयोग गर्नुभएको छ । रोड्नी स्टार्कद्वारा लिखित द राइज अफ क्रिस्चियानिटी नामक पुस्तकमा लेखकले नाटकीय उदाहरणहरू प्रस्तुत गरेका छन् । स्टार्क अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा चिरपरिचित समाजविद्साथै धार्मिक अभियानको अध्ययनमा विशेषज्ञ हुन् । तिनी बाइबल विद्वान् होइनन् । पहिलो शताब्दीको मण्डली वृद्धिमा ईश्वरीय हस्तक्षेपको भूमिकालाई तिनले जाँच गरेका छैनन् । बरु, समाज विज्ञानका सिद्धान्त र विधिहरूलाई तिनले उपलब्ध ऐतिहासिक जानकारीमा लागु गराएका छन् । तिनको अवलोकनमा ख्रीष्टियमतको उदय पाश्चात्य इतिहासको विगत २,००० वर्षमा भएको महानतम सामाजिक परिवर्तन हो । आफ्नो कृतिमा लेखक जाँच गर्छन् कि १२० जना मानिसको एउटा सानो, सतावट भोगेको, उत्पीडित, तिरस्कृत, आलोचित समूह ३०० वर्षभित्र पुरै रोमलाई रूपान्तरण गर्न सक्षम भयो (प्रेरित १:१५) ।

लेखक अवलोकन गर्छन् कि आदि ख्रीष्टियानहरूको सानो समूहले मानव–जातिबारे नयाँ दर्शनलाई परिचित गरायो । एउटा यस्तो दर्शन जुन ग्रिक र रोमी संस्कृतिमा अपरिचत थियो । लेखकले यस्ता केही प्रारम्भिक ख्रीष्टियान विश्वास र अभ्यासहरूको पहिचान गरेका छन् जसले रोमी समाजमा एउटा क्रान्तिकारी परिवर्तन ल्याए र संसारलाई मानव–जातिबारे एउटा नयाँ दृष्टिकोणको सूत्रपात गराए ।

(१) गैरख्रीष्टियान संसारमा पहिलो पटक यस्तो परमेश्वरको परिचय गराइयो जसले उहाँलाई प्रेम गर्नेहरूलाई प्रेम गर्नुहुन्छ । यो एउटा क्रान्तिकारी परिवर्तन थियो । गैरख्रीष्टियान रोममा देवताहरूका आ–आफ्नै एजेन्डाहरू हुन्थे । प्रेम र प्रभुत्वको प्रतिस्पर्धा गर्दै तिनीहरूले आफ्नो  धेरैजसो समय एक अर्कासँग झगडा गर्न बिताउँथे । तिनीहरूको पूजा गर्ने मानिसहरूमा तिनीहरूको खासै रुचि थिएन । तर ख्रीष्टियानहरूको परमेश्वरले उहाँलाई प्रेम गर्नेहरूलाई वास्तवमै प्रेम गर्नुहुन्छ ।

(२) यसका अतिरिक्त, परमेश्वरले मानव–जातिलाई प्रेम गर्नुहुने भएकोले र बलिदानद्वारा आफ्नो  प्रेमलाई देखाउनुभएकोले ख्रीष्टियानहरूले पनि अरूलाई प्रेम गरी तिनीहरूको सेवा गर्नुपर्छ । यो क्रान्तिकारी अवधारणा थियो । साधारणतया गैरख्रीष्टियान रोमीहरूले आफ्नै परिवार, तिनीहरूकै वर्गका मानिसहरू र राजनीतिसाथै आर्थिक रूपमा फाइदा हुने बाहेकका मानिसहरूलाई प्रेम गर्दैनथ्ये । तर यो नयाँ परमेश्वरले तत्त्वत: भन्दै हुनुहुन्थ्यो, “म तिमीहरूलाई प्रेम गर्दछु र मैले तिमीहरूलाई प्रेम गरेकाले रगतको सम्बन्ध, वर्ग, राजनीतिकसाथै आर्थिक साँठगाँठका बाबजुत पनि मैलेजस्तै तिमीहरूले प्रेम गरेको म चाहन्छु । तिमीहरूले गरिब र मर्कामा परेकाहरूलाई प्रेम गरेको म चाहन्छु । खास गरी संसारमा मामुली दर्जामा भएकाहरूलाई तिमीहरूले प्रेम गरेको म चाहन्छु ।”

(३) विश्वासीहरूको बिचमा भएको एउटा विश्वास र अभ्यास यस्तो थियो— कुनै श्रेणी वा जातिय विभेद छैन । यो एउटा पृथक् विचार थियो । आराधना सङ्गतिमा एउटा खानदानी व्यक्ति र नोकर सँगसँगै आउँथे र एक अर्कालाई दाजुभाइ भन्थे । किन एउटा खानदानी व्यक्तिले एउटा नोकरलाई दाजु भन्न दिने ? किन खानदानी व्यक्तिले नोकरलाई भाइ भन्ने ? मानवीय सम्बन्धको बारेमा भएको यो पूर्णत: नयाँ दर्शन थियो ।

(४) अर्को एउटा अद्वितीय ख्रीष्टियान विश्वास थियो— परमेश्वर करुणामय परमेश्वर हुनुहुन्छ जसले करुणाको अपेक्षा गर्नुहुन्छ । यो गैरख्रीष्टियान रोमीहरूको अवधारणाभन्दा ठिक विपरीत थियो । रोम क्रूरताको लागि परिचित थियो । स्टार्कले एक जना सम्राट्को बारेमा उल्लेख गरेका छन् जसले आफ्नो  छोरोको चौधौँ जन्म दिवस अनौठो तरिकाले मनाए । तिनले पेशेवार लडाकु मानिसहरूलाई लडाईंको निम्ति मनोरञ्जन स्थलमा ल्याए ताकि तिनीहरूले एक अर्कासँग लडाईं गरेर एकले अर्कालाई मारोस् अनि तिनको छोरोले त्यस दृश्यलाई देखोस् । ख्रीष्टियानहरू खास गरी गरिबहरूप्रति करुणामय भएकाले रोमीहरूले तिनीहरूको उपहास गर्थे । गरिबहरूलाई किन हेरचाह गर्ने भनी तिनीहरूले बुझ्न सक्दैनथे तर ख्रीष्टियान अभियानको त्यो एउटा केन्द्रिय विश्वास र अभ्यास थियो ।

(५) महिलाभन्दा पुरुष बढी मूल्यवान् हुन्छ भनी रोमीहरूले विश्वास गर्थे । पतिले आफ्ना पत्नी र छोराछोरीहरूलाई प्रेम गर्नुपर्छ भन्ने ख्रीष्टियान अवधारणालाई तिनीहरूले खिल्लिमा उडाउँथे । रोमी पतिहरूले पत्नीहरू र छोराछोरीहरूलाई सम्पत्ति ठान्थे । कानुनी नतिजाहरूको ख्यालै नगरी रोमी पुरुषहरूले आफ्ना छोराछोरीको हत्या गर्थे किनकि छोराछोरी तिनीहरूका सम्पत्ति थिए । त्यसैले आफ्नो  सम्पत्तिमाथि आफ्नो  इच्छाअनुसार तिनीहरूले रजाइँ गर्न सक्थे । नव ख्रीष्टियान धर्ममा मानिसहरूले आफ्ना पत्नीहरूलाई आफैलाई झैँ प्रेम गर्नुपथ्र्यो ।

(६) यसका अतिरिक्त, ख्रीष्टियानले गर्भपतन र शिशुहत्यालाई इन्कार गर्‍यो जुन रोममा उच्चस्तरीय अभ्यास थियो । युद्ध मैदानबाट आफ्नी श्रीमतीलाई एक रोमी सिपाहीले पठाएको चिठीलाई स्टार्कले उद्धृध गरेका छन्, “[म घरमा आउनुअगि] तिमीले बच्चा जन्मायौ भने छोरो रहेछ भने सुरक्षित राख तर छोरी रहेछ भने मिल्काइदेऊ ।” शिशुहरूका दर्जनौँ हड्डीहरू रोमका ढलहरू उत्खनन गर्दा फेला पारिए । स्टार्कको अनुमान छ कि यी ती अनपेक्षित बच्चीहरूका हड्डीहरू हुन् । तर यस नयाँ धर्ममा चाहे ती अपाङ्ग, अजात (नजन्मेको), स्त्री वा पुरुष, नोकर वा खानदानी सबैको जीवनको मूल्य उही छ । कस्तो क्रान्तिकारी अवधारणा !

(७) आखिरी अवलोकन उत्तेजक छ । स्टार्क अवलोकन गर्छन् कि यी विश्वासीहरूले अरू मानिसहरूलाई प्रेम गर्थे चाहे ती ख्रीष्टियान हुन् या नहून् ।

यो सजिलो कदम भने थिएन । स्टार्क बताउँछन् कि रोमका केही सार्वजनिक स्थल र पम्पे सहरमा गरिएको उत्खननको बारेमा सुन्दा रोममा जिउने विषयमा मानिसहरू सोच्न पनि सक्दैनन् । यी ठाउँहरूमा उच्च र मध्यम वर्गीय मानिसहरू बस्थे । गरिबहरू दूरस्थ क्षेत्रका फोहर र अति साँघुरा ठाउँहरूमा बस्थे । भत्कनै लागेका ती घरहरूमा तिनीहरू सुत्ने बेला मात्रै जान्थे । सरसफाइसम्बन्धी अभ्यास गौण थियो । बगिरहेको पानी थिएन न त पाइखाना । मानिसहरूले दिशापिसाब गरेर झ्यालबाट त्यसै बाटोमा फ्याँक्थे । जब प्रचण्ड रोगले त्यस फोहोरी इलाकालाई पक्रन्थ्यो तब हरेक मानिस बिरामी पथ्र्यो । महामारीले कैयौँको ज्यान लान्थ्यो ।

ख्रीष्टियमतले विश्वासको प्रमुख कर्तव्यको रूपमा प्रेम र परोपकारलाई जोड दियो । महामारीको उचाइमा ख्रीष्टियानहरूले बिरामीहरूप्रति करुणा र उदारता देखाउँदा के फरक पाथ्र्यो त ? विस्मयकारी ढङ्गमा स्टार्क बताउँछन्  कि त्यस्तो बेलामा थोरै मात्र स्याहारसुसार, वास्ता, खाना र वासस्थान पाउँदा तिनीहरूको जिउने अवसर वृद्धि हुन्थ्यो । ख्रीष्टियानहरूले त्यो अवसर जुटाइदिन्थे । ख्रीष्टियानहरू मर्नको लागि डराउँदैनथ्ये किनकि मृत्यु अन्त्य होइन भनी तिनीहरूलाई थाहा थियो ।

अर्कोतिर, डाक्टरहरूलगाएत गैरख्रीष्टियान रोमीहरूले बिरामीहरूको सेवा गर्नुको कुनै कारण थिएन । सम्भव भएसम्म तिनीहरू सङ्क्रमित सहरहरूबाट भाग्ने गर्थे । सहरभित्रै बस्नेहरूले बिरामीहरूलाई बाहिर निकाल्थे अनि तिनीहरूलाई बाटोमा त्यसै छाडिदिन्थे ।

ख्रीष्टियान धर्मले मानव–जातिको विषयमा मन छुने नयाँ दर्शनलाई अगाडि ल्यायो जसले धेरै मानिसहरूलाई ख्रीष्टियमततर्फ आकर्षित गर्‍यो । ख्रीष्टाब्द ४० मा ६ करोड २० लाख जनसङ्ख्यामध्ये केवल १,००० (०.००१७%) विश्वासीहरू थिए । ख्रीष्टाब्द ३०० सम्म आइपुग्दा यो सङ्ख्या बढेर ६० लाख (जम्मा जनसङ्ख्याको १०.५०%) पुग्यो । साँढे दस प्रतिशत जनसङ्ख्याले समाज र संस्कृतिमा यस्तो उल्लेखनीय रूपान्तरण ल्याइदियो कि सम्राट् कन्स्टेन्टाइनले ख्रीष्टाब्द ३१३ मा मिलानको विज्ञप्ती जारी गरे जसमा गैरख्रीष्टियान रोमी साम्राज्य ख्रीष्टियान रोम भएको घोषणा उल्लेख थियो ।

सुधारवाद र वेस्लीको जागृतिको समयमा मण्डलीको प्रभाव

मण्डलीले पारेको महान् सामाजिक प्रभावको सम्बन्धमा मण्डली इतिहासले अर्को साक्षी पनि उपलब्ध गराउँछ । सुधारवादको समयमा स्वीजरल्यान्ड, जर्मनी र हल्यान्डमा समाजहरू रूपान्तरित भए । वेस्लीको जागृतिको समयमा इङ्गल्यान्डमा पनि उही कुरो भयो । वेस्लीको जागृतिअगि पाश्चात्य जगत्का सबैभन्दा भ्रष्ट र अनैतिक समाजहरूमध्ये इङ्गल्यान्ड एक थियो । श्रमिकहरूको बिचमा केटाकेटी र स्त्रीहरूलाई दुव्र्यवहार गरिन्थ्यो । अनैतिकता व्याप्त थियो । लोभले साम्राज्यमाथि शासन गरेको थियो र ब्रिटिस दासप्रथालाई इन्धन हालेको थियो । ब्रिटिस दासप्रथा संसारले अहिलेसम्मै जानेको मानव–जातिको सबैभन्दा ठुलो व्यापार थियो । तर वेस्लीको जागृतिद्वारा जब बाइबलिय दृष्टिकोणलाई इङ्गल्यान्डमा भित्रयाइयो समाजमा उल्लेखनीय रूपान्तरणको अनुभूति भयो ।

इङ्गल्यान्डमा दासप्रथाको उन्मूलनको लागि परमेश्वरले ब्रिटिस राजनीतिज्ञ विलियम विल्बरफोर्सलाई अगाडि सार्नुभयो । पहिलो वर्षमा विल्बरफोर्सले संसदमा दासप्रथाको निर्मूलनको कानुनलाई परिचित गराउँदा तिनको पक्षमा केवल एक मत खसेको थियो । त्यो पनि तिनको मात्रै । वर्षैपिच्छे दासप्रथा विरुद्धको कानुन निर्माणमा तिनी लागिरहे । तिस वर्षभन्दा बढी समयसम्म तिनी निरन्तर रूपमा लागिरहे । हरेक वर्ष तिनको पक्षमा भोट हाल्नेहरूको सङ्ख्या बढ्दै गयो । अन्ततोगत्वा १८०७ मा दासप्रथालाई कानुनबाट निर्मूलन गराइयो । कानुनत: दासप्रथा सधैँको लागि इङ्गल्यान्डबाट हट्यो । किन ? ती वर्षहरूमा जागृति इङ्गल्यान्डभरि नै फैलँदै थियो । विल्बरफोर्सले आफ्नो आवश्यक भूमिका निभाए तापनि ख्रीष्टको देहको उल्लेखनीय प्रभावले गर्दा नै त्यो सोचाइको उदय भएको थियो । त्यस परिवर्तनले विल्बरफोर्सको दासप्रथा विरुद्धको अभियानलाई वास्तविकतामा परिणत गरिदियो । वास्तवमा विल्बरफोर्सले मेथोडिज्मका संस्थापक जोन वेस्लीलाई आफ्ना आत्मिक पिताको रूपमा हेर्थे ।

(नोट: डा. रोबर्ट मोफिटद्वारा लिखित आलेख द रोल अफ द चर्च इन सोसाइटीको अंश हो यो । यो अनुमति पाएर अनुवाद गरिएको हो ।)  

Leave Your Comments Here.