पण्डिता रामाबाई: ब्राम्हण परिवारमा जन्मेर ख्रीष्टको सच्चा सेवक बनेकी सामाजिक सुधारक

उनको पुस्तकालयमा एउटा सानो पुस्तिका थियो । उनलाई थाहा थिएन त्यो कहाँबाट आएको थियो । सायद उनका  स्वर्गवासी पतिले ल्याएको थियो । उनले त्यस पुस्तिकालाई उठाइन् र बडो रुचिसाथ पढ्न थालिन् । त्यो बङ्गाली भाषामा लेखिएको लूकाको सुसमाचार थियो । उनी ब्राम्हण परिवारमा जन्मेको भए तापनि आफ्नो अध्ययनद्वारा उनले हिन्दु धर्मप्रति आफ्नो सम्पूर्ण विश्वास गुमाइसकेकी थिइन् । त्यसैले उनको भोकलाई तृप्त पार्ने उत्तम कुरोको खोजीमा थिइन् उनी । त्यो सानो पुस्तिका उनको लागि मिठो फल नै साबित् भयो । उनले उत्सुकतापूर्वक ख्रीष्टियान विश्वासको बारेमा अध्ययन गरिन् र त्यसले उनलाई सन्तुष्ट पारेको खण्डमा आफू ख्रीष्टियान हुने घोषणा गरिन् । पछि ख्रीष्टियान विश्वासले उनलाई सन्तुष्ट पार्‍यो र उनी ख्रीष्टका सच्चा सेवक बनिन् । उनको नाउँ हो— पण्डिता रामाबाई ।

पण्डिता रामाबाई भारतका सामाजिक सुधारक, कवि, विद्वान्, स्त्रीहरूको स्वतन्त्रताको लागि हिमायतीसाथै शिक्षाका अगुवा हुन् । पुरै बाइबललाई अनुवाद गर्ने उनी पहिलो स्त्री हुन् । द हाई कास्ट हिन्दु वुमन् नामक अङ्ग्रेजी भाषामा प्रकाशित उनको कृतिले व्यापक प्रचार–प्रसार पाएको थियो । उनी नै मुक्ति मिसनका संस्थापक हुन् जुन मिसन खाँचोमा परेका विधवा, टुहुराटुहरी र अन्धाहरूको निम्ति आजको दिनसम्म सक्रिय छ ।    

उनी भारतमा त्यस्तो समयमा बाँचेकी थिइन् जुन समयमा स्त्रीहरूलाई पढ्ने वा काम गर्ने अनुमति थिएन; तिनीहरू पुरुषहरूभन्दा नीच ठानिन्थे । पतिबाट बच्चाबच्ची जन्माउनुबाहेक समाजमा तिनीहरूको अन्य महत्त्वपूर्ण भूमिका हुँदैनथ्यो । बाल विवाह व्यापक थियो ।  कैयौँ स्त्रीहरू सानै उमेरमा विधवा बन्थे अनि परिवार र समाज दुवैबाट तिनीहरू हेलाका पात्र बन्थे । तिनीहरूलाई सरापको रूपमा हेरिन्थ्यो र तिनीहरू दर्दनाक जीवन जिउन बाध्य हुन्थे ।

२३ अप्रिल १८५८ मा पण्डिता रामाबाईको जन्म भारतमा भएको थियो । तिनका पिता अनन्त शास्त्री ब्राम्हण पूजाहारी, विद्वान्साथै सुधारक थिए । विधुर भएपछि ४४ वर्षको उमेरमा अनन्तले ९ वर्षकी लक्ष्मीबाई नाउँ गरेकी केटीसित बिहे गरे । लक्ष्मीबाईले अनन्तको निम्ति छोरी रामाबाई (जो पछि पण्डिता रामाबाईको नाउँले प्रसिद्ध भइन्) र अर्को छोरो जन्माइन् ।

रामाबाई परिवार गरिब थियो । तरै पनि तात्कालीन हिन्दु समाजको विरुद्धमा भए पनि अनन्तले आफ्नी छोरीलाई शिक्षा दिए । रामाबाई पढ्नमा टाठी थिइन् । १२ वर्षको उमेरसम्म आइपुग्दा उनले १८,००० ओटा संस्कृतका श्लोकहरू कण्ठस्थ पारिसकेकी थिइन् । रामाबाई मराठी भाषामा पनि माहिर थिइन् जुन भाषामा पछि उनले बाइबललाई अनुवाद गरेकी थिइन् । अन्तत: उनी आठ ओटा भाषामा पारङ्गत बनिन् ।

अनिकालमा परेर पण्डिता रामाबाईले आफ्ना प्रिय बुबासहित परिवारका अन्य सदस्यहरू गुमाइन् । शान्तिको खोजीमा भौतारिएका रामाबाई कलकत्ता पुगिन् र त्यहाँका ब्राम्हणहरू उनको ज्ञानदेखि यति प्रभावित भए कि तिनीहरूले उनलाई “पण्डिता” को उपाधि दिए ।

रामाबाई बङ्गाली वकिल बिपिन बिहारी मेधावीसित विवाह बन्धनमा बाँधिइन् र तिनीहरूबाट एक जना छोरीको जन्म भयो । हिन्दु धर्मको दृष्टिकोणमा अनुचित भए तापनि रामाबाईले एक शुद्रसित बिहे गर्ने आँट गरेकी थिइन् । 

आफ्नो जीवनको आखिरी वर्षहरूमा पण्डिता रामाबाईले मराठी भाषामा बाइबल अनुवादको थालनी गरिन् । उनले पहिले ग्रिक र हिब्रू भाषा सिकिन् । त्यसपछि आफू जहाँ जाँदा पनि उनले अनुवादलाई निरन्तरता दिइन् । उनको मृत्युको दुई वर्षअगि उनकी छोरी मानोराम्बाईको निधन भयो । रामाबाई बैरी हुँदै गइन् तथापि उनले बाइबल अनुवाद गर्न भने छाडिनन् । उनी रोगले ग्रस्त भइन् तर उनको अनुवादको काम सकिएको थिएन । त्यसैले उनले सम्पादनको काम सक्न परमेश्वरलाई थप १० दिनको लागि बिन्ती चढाइन् । दस दिनपश्चात् उनले आफ्नो सम्पादनको काम सकिन् अनि ५ अप्रिल १९२२ मा उनी आफ्नो अनन्त घरमा प्रस्थान गरिन् ।

उनी ख्रीष्टियान भएकोले उनको ख्यातिलाई दबाइएको भए तापनि भारतका नारीवादी स्त्रीहरूले बिसौँ शताब्दीको उत्तराद्र्धमा उनको काम र सामाजिक योगदानलाई चर्चामा ल्याएका थिए । ख्रीष्टाब्द १९८९ मा रामाबाईको सम्मानमा भारत सरकारले हुलाक टिकट निकाल्यो । लेखक अमृतलाल शाहले उनको बारेमा भनेका छन्, “पण्डिता रामाबाई सरस्वती आधुनिक भारतद्वारा उत्पादित महानतम नारी थिइन् र सारा इतिहासमा उनी महानतम भारतीयहरूमध्ये एक हुन् ।”

Leave Your Comments Here.